" ΜΑΥΡΙΣΑ ΜΕΣ¨ΣΤΗΣ ΛΕΣΒΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΑΙΩΝΕΣ "

«Μαύρισα μέσ’ στης Λέσβος τους ελαιώνες.Η παρθένα ελιά το λόφο ανηφορίζοντας»
Οδυσσέας Ελύτης

 Έντεκα εκατομμύρια λιόδεντρα (σε σύνολο 83,5 εκατ. όλης της Ελλάδας), απλωμένα σε 450.000 στρέμματα γης (29% της συνολικής έκτασης του νησιού και 79% της καλλιεργήσιμης γεωργικής γης), παράγουν 20.000 τόνους λάδι (κατά μέσο όρο) το χρόνο. Σε κάθε κάτοικο της Λέσβου αναλογούν 113 δέντρα όταν στη Σάμο αναλογούν 40, στην Κρήτη 35, στην Πελοπόννησο 12, στην Ελλάδα 9, στην Ιταλία 3, στην Ισπανία 5. Η Λέσβος με το 1% πληθυσμού δίνει το 7-8% της ελληνικής παραγωγής. Αν αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν μόνοι τους θα πουν καθαρά για την κυρίαρχη παρουσία του ευλογημένου δέντρου στα χώματα της Λέσβου. Θα μας προσδιορίσουν με ακρίβεια ποσοστό, έσοδα, μεγέθη. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν θα μπορέσουν να μεταφέρουν τι αντιπροσωπεύει η ελιά για τη Λέσβο και τους ανθρώπους της. Πόσο είναι δεμένη με την υπόσταση, την κουλτούρα και την ιστορία του νησιού. Δεν θα μπορέσουν να αποδώσουν αυτό που τόσο όμορφα γράφει ο Θανάσης Παρασκευαΐδης: «[…] Απ’ τους βασανισμένους κορμούς των ελιών, ξεπετιέται η ιστορία του νησιού μας. Οι ελιές είναι φορτωμένες με δικές μας, ανθρώπινες φωνές. Πατρίδα είναι η ελιά που φρόντισες, που ανάστησες, με τα χέρια σου, για τα παιδιά σου. Για τη συνέχεια της γενιάς, που φέρνει το όνομά σου. Ο ίδιος είσαι το λιόδεντρο» Μπροστά σ’ αυτόν τον ανείπωτο δεσμό δοκιμάζεται και η πένα του πιο προικισμένου λογοτέχνη, ο χρωστήρας του πιο ταλαντούχου ζωγράφου, ο φακός του πιο εμπνευσμένου φωτογράφου. «Είναι κοινός τόπος ότι η φυσιογνωμία ενός λαού στοιχειοθετείται καθοριστικά, εκτός των άλλων και μέσα από το διάλογό του με τον περιβάλλοντα χώρο, την οικεία φύση........
Κι αν θα έπρεπε να δώσουμε το στίγμα της ελληνικής φύσης κατονομάζοντας κάποια καρποφόρα δέντρα που επέδρασαν όχι μόνο στις κοινωνικοπολιτικές πραγματικότητες αλλά και στη σφαίρα της λατρευτικής πρακτικής, των δοξασιών, των εθίμων, την πρώτη θέση αναμφίβολα διεκδικεί η ελιά», γράφει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Ο Πολιτισμός της ελιάς. Το ελαιόλαδο» (Εκδόσεις Καρμάνωρ, 1999) Στη Λέσβο από τότε που εμφανίζονται οι αγριελιές ως σήμερα με ενδιάμεσους σταθμούς τα χρόνια των Γατελούζων, την τουρκοκρατία, την απελευθέρωση, τον Πρώτο τον Παγκόσμιο, τη Μικρασιατική Καταστροφή, την Κατοχή, την μεταπολεμική περίοδο, όλα τα γεγονότα διαδραματίζονται σε στενή σχέση με την ελαιοκαλλιέργεια. Στον πολιτιστικό καμβά του νησιού το λιομάζωμα, η ζωή των ξωμάχων, τα βάσανα, οι περιπέτειες, οι πόθοι και οι χαρές τους έχουν υφανθεί με ξεχωριστά χρώματα. Κι όταν ακόμη, στα 1850, ο μεγάλος παγετός (Μεγάλη Καμάδα) έπληξε και κατέστρεψε ολοσχερώς τον ελαιώνα οι κάτοικοι του νησιού δεν απαρνήθηκαν το δέντρο τους. Έφεραν και φύτεψαν νέες ανθεκτικές ποικιλίες, την κολοβή και την αδραμυτινή. Με τα ζώα και με τα χέρια κουβάλησαν χώμα ακόμα και στις κορφές των λόφων και στις απομακρυσμένες πλαγιές. Έχτισαν πέτρα - πέτρα πεζούλες για να κρατηθούν τα χώματα, να στεριώσουν τα δέντρα. Γρήγορα δημιούργησαν έναν νέο ελαιώνα πιο ζωντανό, δέκα φορές μεγαλύτερο
Τις επόμενες δεκαετίες αν και υπόδουλη στους Τούρκους, η Λέσβος θα γνωρίσει σημαντική οικονομική ακμή με άξονα το εμπόριο λαδιού και σαπουνιού. Νέα ατμοκίνητα ελαιοτριβεία αντικαθιστούν τους παλιούς ελαιόμυλους. Δημιουργούνται νέα εργοστάσια για την επεξεργασία των υποπροϊόντων του πυρήνα και του σαπουνιού που είναι διάσημο και περιζήτητο στις αγορές. Το λιμάνι της Μυτιλήνης αναδεικνύεται σε μεγάλο διαμετακομιστικό κέντρο απ’ όπου μεταφέρονται τόνοι λαδιού και σαπουνιού στη Μασσαλία, στην Αγγλία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Τεργέστη, στην Αλεξάνδρεια. Η οικονομική άνθηση φέρνει και γενικότερη ευμάρεια. Ό,τι σώζεται από την εποχή εκείνη μαρτυρά την αρχοντιά των Μυτιληνιών, τον έντονο κοσμοπολιτισμό του νησιού, τον πλούτο που αποκόμισαν οι έμποροι εκείνης της εποχής τον βλέπουμε και σήμερα στις πανάκριβες νεοκλασικές κατοικίες που έφτιαξαν στη Μυτιλήνη, Αγία Παρασκευή, Πλωμάρι, Πολιχνίτο και αλλού.

Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Η μετανάστευση πλήττει το νησί, ο πληθυσμός μειώνεται και γηράσκει. Το εμπόριο του λαδιού δέχεται τον σκληρό ανταγωνισμό των σπορέλαιων και τα απορρυπαντικά αντικαθιστούν τα σαπούνια. Σήμερα, όμως, η καινούργια τεχνολογία, φυγόκεντρα μηχανήματα, που αύξησε την ημερήσια παραγωγή έκθλιψης ελιάς, η μετανάστευση που έφερε την εγκατάλειψη των ελαιώνων, η μη ανανέωση των λιόδεντρων, είχαν σαν αποτέλεσμα να τεθούν εκτός λειτουργίας στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 πολλά από τα παλιά ελαιοτριβεία, που παρά την εγκατάλειψη και την φθορά του χρόνου, εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη με την μοναδικότητα του αρχιτεκτονικού συνόλου. Νιώθουμε ότι η συμμετρία και η αυστηρότητα πολλές φορές αυτών των κτιρίων, που η τεχνοτροπία τους θυμίζει εγγλέζικη αρχιτεκτονική, έχει δεθεί με το λεσβιακό τοπίο. Η μορφολογικές λεπτομέρειες των όψεων αντιγράφουν εκείνες των σπιτιών της ελληνικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Η βιομηχανική αρχιτεκτονική της Λέσβου κλείνει μέσα της όλα τα στάδια εκβιομηχάνισης της περιοχής και μαρτυρεί την τότε κατάσταση της παραγωγικής διαδικασίας Παρόλα αυτά η ελιά συνεχίζει να αποτελεί βασική γεωργική απασχόληση των κατοίκων και η τιμή του λαδιού την κύρια συζήτησή τους. Δεν υπάρχει Μυτιληνιός, ό,τι δουλειά και να κάνει που να μην τις ελιές του. Οι συνθήκες της ελαιοσυλλογής διατηρούνται αναλλοίωτες, χειρωνακτικές, οι εργασίες είναι δύσκολες, ο κόπος τεράστιος, το κόστος υψηλό, αφού ο ορεινός και ημιορεινός χαρακτήρας του ελαιώνα δεν επιτρέπει την βιομηχανοποιημένη εκμετάλλευσή του Αυτός ο ασημοπράσινος ελαιώνας που κρέμεται στις πεζούλες των βουνών, αναμειγνύεται με τα πεύκα και σβήνει στο κύμα του Αιγαίου, εξακολουθεί να παραμένει παρθένος, περήφανος, φιλικός, όποιος χωθεί μέσα του είναι σίγουρο ότι θα νιώθει βαθιά τα λόγια του Οδυσσέα Ελύτη: «Θάμπωσαν τα μάτια μου, καταμεσήμερο Ιουλίου, από τις άπειρες κοψιές μες στα κύματα που κι αν ακόμα δεν υπήρχαν οι ελαιώνες, τέτοια στιγμή θα τους είχα επινοήσει»